Više puta je naučno utvrđeno da termoelektrane u regiji nose velike rizike po zdravlje ljudi. Prema posljednjim podacima, korištenje prljavog uglja ima ekonomske, ekološke i zdravstvene posljedice. Zdravstveni troškovi kao posljedica prljavog uglja, koje je moguće izbjeći, u BiH, Crnoj Gori i Srbiji, iznose 6.5 milijardi eura.
Pored toga, međunarodni pravni eksperti su više puta upozoravali da bi planirane nove termoelektrane na lignit mogle prouzrokovati veoma skupo kršenje EU zakonodavstva. Najmanje pet novih termoelektrana na lignit na Balkanu, uključujući TE Stanari u BiH, rizikuju kršenje zakonodavstva Evropske unije o zagađenju, preciznije EU Direktive o industrijskoj emisiji (IED), čak i prije nego što počnu proizvoditi električnu energiju, upozorava ranije objavljeni izvještaj.
Zbog novih obaveza u Ugovoru o Energetskoj zajednici usvojenom u oktobru 2013. godine, nove termoelektrane u zemljama Energetske zajednice, uključujući Bosnu i Hercegovinu, od 2018. godine moraće da poštuju najnovije zakonodavstvo Energetske zajednice o kontroli zagađenja - Poglavlje III Direktive o industrijskoj emisiji.
Kristina Šabova iz organizacije Frank Bold rekla je ranije da ovo u praksi znači da postoji visok rizik od nepredviđenih dodatnih troškova za investitore u ova postrojenja, kao i za potrošače električne energije, jer postoji šansa da će izvođači radova morati u posljednjem trenutku da prave tehnološke izmjene da bi osigurali usklađenost sa IED.
“Ono što Vlade u regiji moraju da shvate jeste da ne postoji način da se zaobiđu zahtjevi IED za nove termoelektrane nakon 2018. godine i da bi ih nedostatak dugoročnog planiranja mogao skupo koštati kasnije”, rekla je ona.
U izvještaju koji je napravila organizacija Frank Bold navodi se pet termoelektrana na lignit na Zapadnom Balkanu koje se nalaze u sličnoj situaciji, a prekršaji su najgori u termoelektrani na lignit u Stanarima, koja je trenutno u izgradnji. U ekološkoj dozvoli za ovu termoelektranu dozvoljeni nivoi emisija SO2, NOX i prašine su 2-3 puta viši čak i od trenutno obavezujućeg zakonodavstva Energetske zajednice (IED donosi strožije standarde). Ovo je dovelo do službene žalbe predane Sekretarijatu Energetske Zajednice od strane Centra za životnu sredinu iz Banjaluke, u januaru prošle godine.
U posljednje vrijeme, pitanje rada termoelektrana se ponovo aktuelizuje i javnost zanima koliko su poplave koje su zadesile region uticale na njihov rad, dok udruženja iz struke upozoravaju na problem neusklađenosti domaćih zakona sa propisima EU.
Velike štete kada je u pitanju rad termoelektrana desile su se u Srbiji i BiH, dok na poplavljenim područjima u Hrvatskoj nije bilo termoelektrana.
STRAVIČNA ŠTETA U SRBIJI
Lidija Kesar iz Nevladine organizacije Fractal iz Beograda kazala je da je sasvim jasno da je cijeli elektroenergetski sistem Srbije bio ugrožen i da je pretrpio stravičnu štetu.
“Daleko najgora situacija je na RB Kolubari, najvećem lignitskom depou u zemlji, gde su kopovi uglja pretvoreni u jezera vode i mehanizacije. Oštećeni su i pojedini objekti i oprema u “TE-KO Kostolac”, dok je rad bloka A TE Nikola Tesla bio zaustavljen. Ne treba zaboraviti i da proizvodni kapacitet na hidroelektrani Đerdap još uvek nije stabilizovan. Štete su nastale i na prenosnim i elektrodistributivnim sistemima, o kojima Elektromreža Srbije tek treba da se oglasi. U javnosti su se do sada pojavile samo paušalne procene ukupne štete koja je naneta energetskom sistemu Srbije, dok se detaljni izveštaji javnih preduzeća tek očekuju”, rekla je Kesar za BUKU.
Objašnjava da kad se već dogode prirodne katasrofe ovakvih razmjera, trebalo bi svakako imati na umu da termoelektrane nisu hermetički otporni sistemi koji se mogu svemu oduprijeti.
“Prevencija, adekvatno održavanje, postojanje planova o upravljanju u slučaju katastrofa, aktivno praćenje hidrometeorološke situacije, a naročito redovno osiguravanje ovakvih postrojenja može umnogome smanjiti štete. Zvanične činjenice koje svakodnevno dolaze do javnosti u Srbiji upravo govore do koje mere je srpski energetski sistem bio fragilan, nepripremljen i sporadično osiguran. Mislim da je ovo trenutak da političke i ekonomske elite, ali i celokupno društvo, podignu svoju svest, i ovakve događaje počnu da percipiraju kroz prizmu globalnih klimatskih promena, od kojih Srbija nikako neće biti pošteđena, a naročito ne i sektor energetike koji spada u najosetljivije”, kaže ona.
Dodaje da je broj prirodnih katastofa na teritoriji Srbije u vidljivom porastu.
“Takoreći, suočavamo se sa narastajućim trendom nepovoljnih prirodnih događaja koji zavise od hidrometeoroloških uslova. Sa prosečnih 100 na 10 godina u 19. veku, već krajem 20. veka, taj broj se popeo na 2800 za isti vremenski raspon. Trebalo bi da nas ova situacija dovede do stvaranja sistema adaptacija na nove klimatske trendove, te da to postane prioritet u zvaničnim politikama i strateškim dokumentima, koje će pratiti ubrzano prebacivanje na obnovljive izvore energije.”, kaže Kesar.
Miodrag Dakić iz Centra za životnu sredinu iz Banjaluke kazao je da za sada postoje samo informacije da je potpuno potopljen površinski kop Šikulje, koji je jedan od dva kopa koji snabdijevaju TE Tuzla. Potopljene su i sve mašine koje su bile u kopu, a prema izjavama predstavnika Elektroprivrede BiH, prve procjene govore o šteti koja je veća od 10 miliona KM.
“Sada smo imali priliku vidjeti na koji način poplave mogu da utiču na rad TE.
Druga česta prirodna nepogoda na ovim prostorima je suša. Kad su u pitanju dugotrajnije suše, kod TE koje koriste vodu u procesu hlađenja, ukoliko nisu smještene pored velikih rijeka, mogu da uzrokuju obustavu rada TE na neodređeno vrijeme, tj. sve dok se ne popravi situacija sa dostupnom vodom za hlađenje”, kaže za BUKU Dakić.
On napominje da je ova regija podložna i zemljotresima, a uticaj na rad TE se ogleda u stepenu jačine i lokaciji epicentra zemljotresa. Posljedice mogu biti manja ili veća oštećenja na potrojenjima TE, ugljenokopima (posebno ukoliko se radi o jamskim kopovima), distributivnoj mreži i sl., a to može da utiče na rad TE ili mogućnost distribucije električne energije u mrežu.
Dakić kaže da spremnost termoelektrana na prirodne katastrofe poput ove koja nas je zadesila zavisi od postrojenja do postrojenja, ali činjenica je da se na ovakve stvari moguće pripremiti samo do određenog stepena, ali kada se dese ovakvi vremenski fenomeni, ili oni poput cunamija koji je razorio nuklearnu elektranu u Fukušimi, mi samo možemo posmatrati i nadati se da će posljedice biti što manje. Dodaje da i same TE trebaju imati planove u slučaju elementarnih nepogoda, a pitanje je koliko su kvalitetno urađeni i da li su svi relevantni parametri uzeti u obzir. Dakić naglašava da će zbog klimatskih promjena ovakvi događaji postati sve češći.
Zvjezdan Kamar iz organizacije CEKOR iz Subotice kaže da su u Srbiji najviše bile pogođene elektrane u Obrenovcu, odnosno u Kolubarskom regionu. Centrala u Velikim Crljenima je doživela eksploziju transformatora, centrale u Obrenovcu su doživjele takođe štete od poplava, a posebno je Nikola Tesla A doživjela velika oštećenja, zbog čega je morao da bude i zaustavljen njen rad. Osim toga, veoma ozbiljne štete su zabilježene na transformatorima, posebno u regionu Obrenovca i Kolubare.
“Najznačajniji rudokop u Srbiji, Tamnava Zapadno polje, potopljen je jezerom od 50 m dubine. Samo u ovom kopu šteta se procenjuje na minimum 100 miliona EUR. Samo za ispumpavanje vode će biti potrebno oko 50 miliona EUR”, kaže za BUKU Kamar.
On ističe da je poseban problem to što su elektrane bazirane u plavnom regionu i praktično je nemoguće zaustaviti ovako velike i problematične kiše.
“Velike i snažne reke su izmeštane radi rudarske proizvodnje i to je dovelo do njihovog prirodnog povratka u prvobitne tokove, što je dovelo do razaranja u energetskom sistemu. Veliki Crljeni termoelektrana je praktično bila poplavljena”, kaže on.
Kamar ističe da je srbijanski elektroenergetski sektor praktično centralizovan u dvije regije i obje su plavne. Kaže da je iz ove situacije jasno da se radi energetske stabilnosti i sigurnosti mora diverzifikovati i decentralizovati.
Prema nezvaničnim podacima Elektroprivrede BiH, tokom poplava prepolovljena je dostava uglja u TE Tuzla.
“Rudnik Šikulje je u velikoj mjeri potopljen, a dostava iz Kreke je obustavljena. Sada TE Kakanj ne može izvršiti planirani remont blokova jer mora pokriti umanjenu proizvodnju TE Tuzla. Na distributivnoj strani porušeno je nekoliko kompletnih dalekovoda (Švrake, Željezno polje itd), ali to je već sanirano. Imamo velike zastoje na 10 / 0,4 kV strani zbog potopljenosti trafo stanica (široka potrošnja Maglaj,zenička predgrađa,zavidovići,Odžak i td ) i to je u velikoj mjeri sanirano. U RS-u takođe imaju problem potopljenih TS 10/0,4 kV za široku potrošnju, proizvodni sektor nije ugrožen”, nezvanično saznajemo.
Organizacije koje smo kontaktirale samostalno rade, ali su i dio projekta SEE SEP, čiji je prevod na BHS jezike "Strategija održive energije jugoistočne Evrope".
Doprinos projekta je osnaživanje organizacija civilnog društva i građana za aktivniji uticaj na politike i prakse prema poštenijoj, čistijoj i sigurnijoj energetskoj budućnosti regije.
TEROELEKTRANE I EU STANDARDI
Stručnjaci koji se bave ovom oblašću ističu da su potrebna velika ulaganja kao i obnova postojećih blokova da bi termoelektrane zadovoljile EU standarde. S obzirom na različite ekonomske i finansijske faktore, kao i mogućnost kašnjenja u primjeni novih zamjenskih blokova u TE Tuzla i Kakanj, EPBiH je napravila nekoliko scenarija od kojih najoptimalniji košta oko 45 miliona eura. U sklopu ovog scenarija, predviđa se širenje kogeneracije termoelektrana u Tuzli i Kaknju prema sadašnjem studijskom konceptu i planovima razvoja EPBiH, realizacija sagorijevanja otpadne drvne biomase, instaliranje DeNOx postrojenja u bloku 7 u TE Kakanj, instaliranje DeSOx postrojenja u bloku 7 u TE Kakanj, te instaliranje DeSOx postrojenja u bloku 6 u TE Tuzla.
Iako se BiH kao članica Energetske zajednice obavezala na poštivanje Acquisa i ciljeva EU, izgradnjom TE Stanari rizikuje se kršenje Direktive o industrijskim emisijama, upozoravaju stručnjaci. Prema ekološkoj dozvoli, nivoi emisija zagađenja su 2-3 puta viši od dozvoljenih prema EU direktivama. Ovo dovodi do zaključka da iako postoje bolje i poželjnije opcije za okoliš i ekonomiju, BiH ipak planira i gradi nove elektrane na ugalj.
Lidija Kesar rekla je da srpske termoelektrane nisu usaglašene sa standardima EU kada je riječ o životnoj sredini.
“I uprkos zadatim rokovima od strane Energetske zajednice preciziranim u poslednjoj Odluci koju je usvojio Ministarski savet ovog tela, u oktobru prošle godine, teško je zamisliti kako će ih Srbija dostići, imajući u vidu postojeće kapacitete i novonastale ekonomske (ne)prilike u zemlji. Takođe, većina ovih postrojenja u Srbiji, a i u regionu je starija od 30 godina, tako da moraju da podnesu značajna unapređenja kako bi se emisioni limiti sveli na one zadate u ključnim direktivama (LCPD i IED). Do kraja 2015. godine, Srbija bi za sva stara postrojenja trebalo da dostavi nacionalne planove postepene redukcije emisija do 2027. godine. Postoji nekoliko načina za usaglašavanje, tj. unapređenje sistema zaštite životne sredine za termoelektrane, među koje spadaju i: korišćenje goriva sa manjim emisijama zagađujućih materija, zatim korišćenje tehnologije sagorevanja koja smanjuje emisije zagađujućih materija ili pak uklanjanje zagađujućih materija iz dimnih gasova”, kaže ona.
Kesar ističe da bez obzira za koju se tehniku, način ili scenario opredijelimo, investicione troškove usaglašavanja sa standardima Direktive o velikim ložištima Energetska zajednica u svojoj studiji procjenjuje na najmanje 640 miliona evra, tj. 15% više u slučaju usaglašavanja sa Direktivom o industrijskim emisijama.
Irme Filipović iz Centra za zastupanje građanskih interesa iz Sarajeva rekla je “da bi se ispoštovala Direktiva o industrijskim emisijama, potrebno je izvršiti obnovu postojećih blokova prema izrađenim planovima. Prema procjenama, potrebna ulaganja u modernizaciju iznose 181 milion eura, dok je za smanjenje emisija potrebno oko 87,8 miliona eura”, kaže ona za BUKU.
Kada govorimo o usaglašenosti naših termoelektrana sa EU standardima, Miodrag Dakić kaže da su neke od starih termoelektrana, koje se bliže kraju svog radnog vijeka, među najgorima u Evropi što se tiče zagađenja, ali u posljednje vrijeme se ulaže u njihovu obnovu i nadogradnju u smislu smanjenja zagađenja.
“Ovo je bolje od izgradnje novih, jer će one, koliko god manje zagađivale od starih, to raditi sljedećih 50 godina, a u tih 50 godina EU je zamislila skoro potpun prelazak na obnovljive izvore energije i drastično unapređenje energetske efikasnosti. Ono što smo vidjeli do sada na teritoriji Federacije BiH i RS jeste da su Studije o uticaju na životnu sredinu često loše urađene, ne pružaju dovoljno podataka o budućem zagađenju tih postrojenja, te nisu u skladu sa Direktivom o procjeni uticaja na životnu sredinu. Takođe, dozvoljeni maksimalni nivoi zagađenja često nisu u skladu sa važećim direktivama a one, kao što smo vidjeli krajem 2013. godine, postaju sve strožije i ovo mora biti uzeto u obzir pri planiranju ovih projekata. Dugoročno razmišljanje je ključno ako želimo izbjeći posljedice neispunjavanja preuzetih obaveza. Tim više što smo trenutno dužni poštovati samo određene EU direktive zbog članstva u Energetskoj zajednici, ali budućim pridruživanjem broj tih direktiva će drastično porasti”, kaže Dakić.
On ističe da iz Evropske unije uvijek naglašavaju da su domaće vlade i relevantna ministarstva ti koji treba da se postaraju da se provedu neophodni EU standardi.
“To znači da nam u institucijama trebaju osobe koje su kompetentne, odgovorne i profesionalne, te civilno društvo koje će pratiti razvijanje, pokretanje i sprovođenje ovih projekata i reagovati ukoliko dolazi do kašnjenja i propusta”, objašnjava Dakić.
Dodaje i da zaustavljanje rada TE Kolubara zbog poplava, kao i posljedični problemi sa snabdijevanjem električnom energijom u Srbiji, pokazuju slabosti energetskih sistema koji su bazirani na velikim proizvođačima električne energije.
“Zato bi se trebao početi stvarati energetski sistem koji je baziran na malim obnovljivim izvorima energije. Takođe, lokalizacija vlasništva energetskih postrojenja bi se trebala više promovisati, jer postoji niz prednosti i primjera iz država u Evropskoj uniji, ali o kojima se kod nas skoro uopšte ne govori”, kaže naš sagovornik.
Zvjezdan Kamar kaže da će Srbija morati da uloži oko 300 miliona eura u usaglašavanje sa direktivama o zaštiti vazduha. Ova postrojenja će godišnje gutati minimum 70-100 miliona EUR za održavanje.
“Potrebna su postrojenja za odsumporavanje, uklanjanje letećeg pepela (tzv. elektro filteri, te prečistači otpadnih voda u postrojenjima). Ova postrojenja povećavaju vlastitu potrošnju postrojenja i do 30%, te utoliko značajno povećavaju potrošnju uglja, odnosno značajno redukuju efikasnost termocentrala, kaže on.
Dodaje da se cijena usaglašavanja odnosi samo na mašineriju za otklanjanje SO2 i na elektrofiltere koji su već u planu i koji se već rade.
On kaže da je tokom nesreće koja nas je zadesila praktično ispumpano cijelo Đerdapsko jezero, što predstavlja gubitak od nekoliko stotina megavata, a drastično je smanjena proizvodnja i na mjesečnom nivou.
“Osim toga, u štetu treba uračunati oko 5 miliona EUR ekscesnog uvoza struje. Na transformatorima ima štete oko 20 miliona EUR (uključujući i štete na transmisijama)”, kaže on.
Vezan tekst
