„Smatram da treba da se odvojimo od nacionalizma kao jedne etničke pristrasnosti i stalnog insistiranja na tradicionalnim simbolima i vrednostima, a da istovremeno ne izgubimo nacionalni interes, koji možemo da definišemo kao patriotizam.“
Zoran Đinđić
Svake godine kada se obilježava godišnjica atentata na srpskog premijera Zorana Đinđića suočeni smo sa svojim i tuđim (o)sjećanjima spram ovog tragičnog događaja. Od svih (o)sjećanja možda je ipak najtužnija spoznaja da od Đinđićeve politike nije ostalo gotovo ništa. Onog momenta kada je srpski premijer ubijen ubijena je i jedna politička ideja i praksa u nastajanju koja očigledno nije imala uporište u inteligenciji i kojoj je nedostajala istinita podrška istomišljenika i podržavalaca. Tako se Đinđićeva politika upisuje u istoriju alternativnih ideja koje nikada nisu prihvaćene i ostvarene.
Sve ono na čemu je srpski premijer insistirao kao što je uspostavljanje etike odgovornosti spram etike motiva; patriotizma kao nacionalizma, odnosno nacionalizma koji nije zasnovan na etničkoj pripadnosti, već na opštem dobru zajednice kao formacije koja ukljućuje sve njene građane, odbačeno je vještačkim i populističkim održanjem istog etničkog nacionalizma ukrašenog mitovima i poezijom. Dakle, pobjedile su propovijedi političara, a ne provjerljivi politički planovi i programi što definišu eventualne posljedice. Upravo je na poređenjima ovih antipoda Đinđić insistirao u svom govoru održanom banjalučkim studentima.
No, ako pogledamo dominatnu matricu u srpskoj politici danas jasno je da je u Srbiji pobedila tzv. politika spinovanja ili reklamni uspijeh Borisa Tadića zasnovan na onim istim emotivnim premisama na kojima se zasnivala srpska politika devedesetih. Samo što se sada fingira statični nacionalizam i donkihotovski kosovski motiv kupovinom jeftinih osjećanja zarad političkog opstanka što je dovelo do toga da se u Srbiji jedna ideja iz 19. vijeka nikad nije stvarno i potpuno napustila. Taj arhaični koncept isključivog državnog suvereniteta, promišljanja i djelanja kroz kolektivni identitet zasnovan na jeziku, etnosu i vjeri uz prateći izolacionizam u međunarodnim odnosima, tek je formalno odbačen u spoljnim odnosima zarad osnovnog priznanja Srbije spolja, ali u unutrašnjim odnosima etnički nacionalizam i mitologizovana politika zamijenjeni su značenjskom prazninom. A ona ništa ne zamijenjuje. Ona sve upisano ostavlja sa efektima koji i dalje djeluju. Govorljiv je primjer Republike Srpske koja je kao neuništiv efekt i dalje definisana u nacionalnim interesima Srbije, npr. sasvim izričito u stranačkim programima sistemskih političkih stranaka.
Dakle, nisu definisani novi principi, interesi i ciljevi koje je zagovorao ubijeni srpski premijer objašnjavajući kako se jedan narod može povratiti u svijet ako promjeni razumijevanje sebe i svoje okoline. Đinđićeve ideje se čak više ni deklarativno ne ističu. One će se spomenuti kada su neizbežni dio u evropskim integracijama, odnosno kada su minimum koji se mora obećati u međunarodnim odnosima.
Na ovim prostorima se nije desila stvarnosna promjena spornih termina (nacionalizam) u pogledu njihovog značenjskog smisla, onako kako je to htio Zoran Đinđić. Tako pojam nacionalizam nije redefenisan kroz patriotizam, nije dobio svoje novo ruho i suštinu o čemu je tako predano pisao i govorio srpski premijer sa namjerom da to sprovede u realnost ovih prostora.
Očit primjer neuspjeha spomenutog redefenisanja je Republika Srpska koja je ostala kolateralna šteta, kako je imenuje Đinđić. Umjesto da sebe doživljava kao subjekt u okviru Bosne i Hercegovine, usmjeren na razvijanje svojih i zajedničkih političkih institucija kroz raspoložive mehanizme, Srpska je ostala kič mit pod okriljem srpskog nacionalnog interesa iz 19. vijeka. Virtuelni nadomjestak za izgubljeno Kosovo. Stavka u fiktivnom računu susjedne države. Fantastičan prostor za prizemne manipulacije i politiku ne-odgovornosti jer trenutačni srpski nacionalizam (na etničkom principu), oko kojeg postoji konsenzus, ne teži ka konstituisanju efikasnih političkih institucija što su pod demokratskom kontrolom, već svoje težnje romantičarski izmješta u ugodnu borbu za interese naroda, a ne građana, a ona je sušinski oslobođenja odgovornosti.
Tj. Srpska je u srcu tame onoga što Đinđić naziva etika namjera. Svaki njen političar kune se u dobre namjere prema narodu. Dobre namjere zasnovane su na nekonkurentnim, bespredmetnim i prevaziđenim osnovama kao što su vjera, kultura i jezik i kako su te narodne dobre namjere neprovjerljive putem posljedica iza njih se može kriti svako. Tako su već jednom ispod „dobrih namjera“ bili ideolozi sukoba i nasilja.
Republika Srpska je kroz nikad odbačenu ideju nacionalizma u etničkom značenju osudila sebe na simbiotsku povezanost sa politikom Srbije prekidajući svaku vezu sa svojim stvarnim prostorom u kojem bi se sasvim efikasno mogli ostvariti interesi opšteg dobra, bez ikakve kulturne, vjerske i etničke ugroženosti srpskog naroda, a u interesu svih njenih građana. Odbijanje da se konstruktivno participira u Bosni i Hercegovini nesumnjiv je izražaj srpskog neporaženog etničkog nacionalizma što je sada u svojoj populističkoj fazi, a to pak ne znači da je on izgubio svoju potentnost.
I kako je Srpska samo udaljeni efekat politike Srbije, tako je i ovdje sada, umjesto autentičnog narodnjaštva, sa kraja prošlog vijeka, na snazi populističko poigravanje sa narodnim neprijatejskim osjećanjima prema drugim narodima. Kategorije prevaziđenog koncepta ostale su dominantne (nacionalni interes kao interes naroda), ali su nositelji ideja bez idejne ubijeđenosti i ideološke zaslijepljenosti. Boris Tadić nije Slobodan Milošević, pa nije čak ni Vojislav Koštunica. Milorad Dodik zaista nije Radovan Karadžić. Ali se u unutrašnjim odnosima, za potrebe domaće publike, oni koriste istim kategorijama i obećanjima svojih prethodnika, bez namjere da se upinju u njihovo postvarenje jer su svjesni anahroničnosti, kao što su svjesni da na tom anahronizmu žive većinska osjećanja i da je veoma korisno držati ljude u tom predmodernom političkom stadijumu zarad svog politikanskog računa. Ujedno, to je i veoma opasno jer čuva se legitimacija koja je suštinski protivna ideji države kao modernog, promjenljivog i funkcionlnog servisa što prevashodno počiva na interesima i jednakosti građana.
Srpski nacionalni interesi nisu doživjeli neophodnu promjenu što je zadatak iz Đinđićevog legata. Najbolji i najtužniji primjer da se to nije desilo jeste upisavanje Republike Srpske u srpske nacionalne interese što Srpsku ostavlja u položaju poddržavne formacije suprotstavljene svakoj modernoj državnosti. Odbija se učešće u državi kojoj se formalno pripada, a sa vlastitim idejnim načelima tzv. samostalna državnost je:
1. nemoguća jer ne postoji mogućnost spoljnog priznanja, rasprava o spoljnom priznanju je napuštanje realiteta (svaka rasprava na tu temu je demagogija ili ulazak u zonu opasnih „dobrih namjera“ što završavaju sa nasiljem),
i
2. nepoželjna samoj vladajućoj ideji etničkog nacionalizma (što je unutarnji paradoks etničkog nacioanilzma koji on ne želi rješiti) jer ona nije upravljena na stvaranje moderne države, shodno svom karakteru i sadržini, ona se zadovoljava, tj. ispunjava, okvirom narod u previranju/vječna narodna borba/eventualno, narodna, predmoderna država.
Tako Srpska ostaje u položaju poetskog čeda Srbije. Kao štićenik bez odgovornosti. Sa željom da odraste tako što će uvijek ostati neispunjena. Nepolitična, po želji romantika. Bez namjere da se uključi u realne odnose kroz koje bi se mogao stvoriti ravnopravni i korisni član šire formacije zvana Bosna i Hercegovina kroz čije institucije treba definisati vlastite nacionalne interese.
No, mi ni danas u javnom prostoru nismo u stanju bez strasti poimati zajednički bh nacionalni interes jer pretežni dio srpske inteligencije odmah širi moralnu paniku da se time čini kalajizacija Bosne sa ciljem da se potire srpski identitiet.
Rasprostranjenost te moralne histerije, koja je tako pogubno samorazumljiva mnogima u svojim istorijskim i onozemaljskim objašnjenjima (citiranje istorijskih fakata, navođenje zavjera, velikih sila i njihovog tobožnjog antisrpstva), još jedan je dokaz da ništa nismo naučili iz razložnog obraćanja Zorana Đinđića u Banskom dvoru.
Dok god se ne dogodi stvarna idejna promjena među ljudima i u politici koju biramo, koja će uticati i na riječi koje koristimo, ostaćemo zarobljeni u arhaičnoj poeziji što je okupirala politiku. U srpskoj poeziji Republika Srpska je mjera kojom se mjeri koliko (ni)je Kosovo izgubljeno, a ne koliko u njoj žive dobro Srbi i svi njeni građani.
Vezani tekst : Zoran Đinđić:Nacionalizam i patriotizam
