Monika Ponjavić (Banjaluka, 1982) je diplomirani inženjer arhitekture, umjetnik, teoretičar dramskih i audio-vizuelnih umjetnosti. Završila je integrisane studije na Arhitektonsko-građevinskom fakultetu Univerziteta u Banjaluci. Magistrirala je na združenim studijama Univerziteta u Amsterdamu, Voriku, Helsinkiju i Beogradu. Kao autor učestvovala je u brojnim umjetničkim produkcijama od kojih su najznačajnije saradnje sa: platformom Partizan Publik iz Amsterdama na projektu instalacije Academy of Work: Gastev’s Studio u okviru četvoromjesečne izložbe Aletrnativa: Materiality u Gdanjsku (2012); BITEF Festivalom na projektu SingularPlural (2012); organizacijom Yinzerspielen iz Njujorka na projektu instalacije i scenskog događaja A Village in the Woods on a Hill at the Crossroads of the World u Pitsburgu (2013).
Koautor je rada Tijelo Nikad ne Laže (2010) sa kojim je učestvovala na Praškom Kvadrijenalu u okviru Arhitektonske sekcije (2011), Mikser festivalu (2012) i 54. Oktobarskom salonu (2013). Bila je dio brojnih radionicama od kojih su najznačajnije Open Spatial Lab Praškog kvadrijenala (PQ '11) i Art of Encounter koju je vodila u sklopu Međunarodnog festival scenskog dizajna i scenografije (WSD '13) u Velikoj Britaniji. Autor je knjige Film Curation: From the Black Box to the Black Box of the White Cube (2014). Trenutno je student doktorskih studija iz Scenskog dizajna.
Sa njom smo za portal BUKA razgovarali o njenoj prvoj knjizi, studiranju u inostranstvu, obrazovanju i drugim temama.
Nedavno ste izdali svoju prvu knjigu. Možete li nam reći nešto više o njoj?
U pitanju je rad koji nije konačan u ishodu s obzirom da je osmišljen tako da služi kao podsticaj za otvaranje neophodnog dijaloga na temu kustos-autor-umjetnik-video-film. Izdavači knjige, pisane i objavljene na englekom jeziku, su Muzej savremene umjetnosti Republike Srpske i Kuća Poezije. Recenzije su napisali prof. dr Radivoje Dinulović (FTN) i prof. dr Nevena Daković (FDU). Štampa knjige je završena prije mjesec dana a promocija će se održati u Muzeju savremene umjetnosti Republike Srpske, najvjerovatnije u martu, mada još uvijek nismo zakazali tačan datum. Fokus knjige bilo je posmatranje jedne nove tendencije na polju savremenog umjetničkog stvaralaštva sa akcentom na kustoske prakse usmjerene ka filmu, filmskoj i video produkciji, odnosno kinematografiji u najširem smislu riječi. Knjiga je, u odnosu na svoj sadržaj i tematiku, podijeljena na dva dijela. U prvom dijelu dajem jasan i sažet uopšteni istorijski pregled kustoskih praksi jer smatram da je to neophodan korak koji bi omogućio čitaocu da razumije problemsku suštinu centralne teme kojom se moj rad bavi.
Fokus stavljam na promjeni odnosa prema koncipiranju i realizaciji izložbi koje se sada shvataju kao medij (ili, češće, višemedijska pojava) kao i promjeni karaktera umjetničkog rada, te poziciji kustosa unutar ovog konstrukta koja takođe biva dramatično promijenjena. Sada kustos stiče pravo i mogućnost da, ne samo vrši selekciju već postojećeih umjetničkih dela, nego putem selekcije, a kroz postavljanje rada u određeni kontekst, stvara i novi diskurs a time i platformu za nastanak umjetničkog djela ili, čak, novih umjetničkih praksi. Drugi dio studije posvećen je pitanju “video generacije" umjetnika, te problema koji se javljaju sa pojavom novih tehnologija (kopiranje, dostupnost, recikliranje, autorstvo...). Koristeći dvije, na prvi pogled nekompatibilne, studije slučaja – izložbu Found Footage: Cinema Exposed (2012) kustosa Japa Guldemonda u kombinaciji sa video instalacijom Daglasa Gordona 24 Hours Psycho (1993) – preispitujući primarno ulogu kustosa u ovoj konstalaciji, dolazim do suštinskih problema discipline, problema autorstva (na relaciji autor-umjetnik-kustos), publike ali i problema filma, kao medija postavljenog u novi kontekst.
Studirali ste u inostranstvu, kako biste uporedili visoko obrazovanje kod nas i u drugim (razvijenijim) zemljama?
To prvenstveno zavisi od nastavnog plana i programa, načina izvođenja nastave, fakulteta i zainteresovanosti kadra koji učestvuje u nastavi. S ove tačke gledišta čini mi se da ne možemo izvršiti poređenje i da mit o težini i značaju našeg obrazovanja u odnosu na neka druga ostaje samo na tom nivou, nivou mita. Kao što si već u uvodu objasnila, ja sam završila arhitekturu na Univerzitetu u Banjoj Luci, što je tada, meni kao jednom gimnazijalcu, bilo izuzetno naporno. Na primjer, iz predmeta Javne zgrade (Arhitektonsko projektovanje), mi smo morali položiti šest jednosemestralnih zadataka u vidu grafičkih radova te ispit, nakon svake godine (a slušali smo ga tri), kako bismo zbirom svih tih rezultata dobili jednu ocjenu u indeks. Ovo ti govorim kako bi imala uvid u obim rada koji smo morali proći da bismo na kraju dobili jednu ocjenu. U Amsterdamu sam studirala teoriju dramskih umjetnosti i logično bi bilo pretpostaviti da je u pitanju jednostavniji program, da ne kažem lakši, s obzirom da s jedne strane imamo tehnički fakultet a s druge umjetnost, ali to nije bio slučaj. Predavanja nisu bila organizovana na klasičan način kako ih mi poznajemo – predavač predaje, studeni nijemo prate i zapisuju – naprotiv, podrazumijevalo se da svi aktivno učestvuju u nastavi. Krajem svake sedmice, dobijali smo spisak literature za narednu, i to minimalno tri knjige iz raznih oblasti – postmoderno pozorište, političko pozorište, postkolonijalizam, neoliberalizam, postprodukcija, emancipacija publike, performativnost, odnosna estetika, kulturno vlasništvo itd. – o kojima bismo onda vodili aktivnu debatu sa profesorom i između sebe a koja bi rezultirala kratkim tekstom i praktičnim radom. Uslov za aktivno učešće u nastavi je bila pročitana literatura tako da nije bilo moguće doći na predavanja nespreman.
Pored toga, iz skoro svakog predmeta završni ispit se sastojao iz ili praktičnog rada ili eseja od 4000 riječi ili i jednog i drugog. Uz to smo svi imali obaveznu praksu kojom smo tokom semestra bili obavezani na aktivno, puno radno vrijeme u trajanju od tri do četiri dana sedmično. I da, interesantno je da se njihove ocjene baziraju na decimalnom sistemu, npr. 8.6, čemu je ekvivalent 86 bodova kod nas, odnosno ocjena devet, s tim da ocjena deset u njihovom sistemu ne postoji jer bi to onda podrazumijevalo da znate sve. Imali smo situaciju u kojoj je jedna studentica iz Indonezije za stručnu praksu, od poslodavca, koji ne poznaje UvA sistem ocjenjivanja, dobila ocjenu 9.8 i kako je riječ o previsokoj ocjeni cijeloj generaciji je ocjena spuštena za 0.8 bodova. Do te mjere se vodi računa o ocjenama i pooštravanju kriterijuma školstva. Što se samog završnog rada tiče, dobijali smo precizna uputstva kojim stilom moramo navoditi citate (da li sistemom notacija (Vankuver), odnosno, sistemom autor-datum (Harvard)), kako složiti bibliografiju, strukturu itd. Velika pažnja se pridavala i obimu bibliografije kao i samog rada koji je morao iznositi najmanje 100 strana, dok je kod nas za izradu master rada određen broj od najmanje 60 strana. Rad bi potom ocjenjivali mentori i treće, nepristrasno lice koje nije imalo direktnu vezu sa našim programom i čija uloga je bila provjeravanje validnosti i originalnosti rada. Kao što možeš i pretpostaviti, bilo mi je teže završiti teoriju dramskih umjetnosti na Univerzitetu u Amsterdamu nego arhitekturu na Univerzitetu u Banjoj Luci a to mnogo govori o kvalitetu našeg visokog obrazovanja.
Međutim, da ironija bude još veća ta diploma mi se uopšte ne priznaje jer institucije Republike Srpske ne priznaju Univerzitet u Amsterdamu, bez nostrifikacije. Možda meni stvari nisu baš najjasnije, ali s obzirom da je naše visoko školstvo u proteklih nekoliko godina pretrpilo značajnu reformu s ciljem da se izjednači sa evropskim standardima visokog obrazovanja, nostrifikacija diploma sa evropskih univerziteta uopšte nema smisla. Nema smisla jer smo mi prešli na njihov sistem za koji se ispostavlja da ga zapravo uopšte ne priznajemo. Jedini smisao koji ja vidim u ovom besmislu je plaćanje nostrifikacije nekoliko stotina konvertibilnih maraka.
Koji je najveći problem visokog obrazovanja kod nas?
Problemi su mnogobrojni. Međutim, sve te probleme možemo svesti na četiri ključna: nestručan kadar, prelazak sa jednog sistema na drugi, opterećenost nastavnog kadra i privatizovanje fakulteta. Kada kažem nestručan kadar prvenstveno mislim na: (a) nastavni kadar sumnjivog, odnosno, diskutabilnog obrazovanja; i (b) neambiciozne vječne asistente; koji su legalnim ili manje legalnim (da ne kažem ilegalnim) putem došli do tih pozicija i na njima ostali i koji, htjeli mi to priznati ili ne, formiraju naše buduće "stručnjake". Kada kažem nastavni kadar sumnjivog obrazovanja mislim da se zna na šta mislim – kadar koji ne ispunjava osnovne uslove za rad na univerzitetu a takvih je nažalost mnogo. Kada kažem neambiciozni vječni asistenti mislim na asistente koji nakon godina i godina radnog staža, na poziciji asistenta u čije se zvanje bira jednom i čiji mandat traje četiri godine, još uvijek nisu završili doktorske studije, koji ne objavljuju stručne knjige, ne bave se aktivno istraživanjem niti učestvuju na naučnim konferencijam, koji na sebi ne rade i koji se ne usavršavanju, što bi po zakonu morali i što je jedan od uslova ukoliko žele da se bave naučno akademskim radom. Mislim na ljude koji smatraju da je rad na fakultetu dat, da traje zauvijek jer mogu, jer ih niko ne kontroliše i koji misle da se rad na fakultetu svodi na držanje vježbi i objavljivanje pokojeg rada u privatizovanim časopisima koje drži ili njihov matični fakultet ili kućni prijatelj, kum, brat, mama, tata i kako to već kod nas ide. Problem je u tome što pojedini fakulteti štite svoje neradnike i što ti isti neradnici svojim (ne) djelovanjem unutar institucije, koju posmatraju kao privatnu svojinu, jer opet mogu, onemogućavaju napredovanje institucije u kojoj su zaposleni, pa samim tim i zaposlenje ambicioznim ljudima voljnim da napreduju. Dovoljno je samo da pogledate na kojem mjestu se univerziteti u BiH nalaze na svjetskim rang listama i sve vam je jasno. S obzirom da je situacija kod nas takva kakva jeste, logično bi bilo da konkurs za prijem u radni odnos na nivou univeziteta bude otvoren tokom cijele godine i da se neambiciozan kadar smjenjuje kadrom koji je voljan i spreman na rad jer konkurencija itekako postoji. Ali to naravno nije praksa. Dakle, jedino što možemo zaključiti je da se kod nas nerad nagrađuje produžavanjem ugovora.
Nepoznavanje ili nezainteresovanost prilikom prevođenja sistema je dovelo do opšteg disbalansa u obrazovanju. Ne znam šta se desilo u posljednjih par godina ali u vrijeme kada sam ja završila fakultet prijedlog o ekvivalenciji i bodovanju starog sistema još uvijek nije bio usvojen na nivou Republike Srpske. To znači da su svi oni studenti koji su završili tehničke ili medicinske nauke, čiji su programi trajali od pet do šest godina, sada bili izjednačeni sa studentima koji su završili programe u trajanju od tri ili četiri godine. U pojedinim situacijama, na pojedinim programima, nešto se priznavalo, pa onda opet nije. Nastao je opšti haos. Stvari su se rješavale u hodu. Na kraju, svi ti studenti su morali završiti ili master ili magistarski prije upisivanja doktorskih studija. Tako su pripadnici te jedne izgubljene generacije, usljed sveopšte nekompetentnosti, oštećeni. Poništiti jednu godinu studiranja a kamoli dvije ili tri je izuzetno nekorektno. Ali to je bila situacija. Ne znam da li se nešto uradilo po tom pitanju danas. Na primjer, tada, za biranje u zvanje višeg asistenta, ja (i svi oni koju su završili studije samo par godina prije mene) sam po zakonu morala završiti magistarske studije u trajanju od dvije godine dok danas student arhitekture može završiti pet godina i nakon mastera biti direktno biran na tu istu poziciju. To je ta neusklađenost. Dakle, ja, koja imam sedam godina završene škole, izjednačena sam sa studentom koji ima četiri ili pet. Usljed tog problema asistentima, koji su završili po starom programu i koji po završetku mandata od četiri godine na poziciji asistenta nisu uspjeli da magistriraju, se to neispunjavanje uslova praštalo zbog ove neusklađenosti tako da im se ugovor produžavao. Stvari su jasne, jedno vuče drugo i mislim da lakih rješenja problema nema, osim ekstremno radikalnih, koji se sigurno neće desiti.
Takođe postoji i problem postavljanja (opštih) standarda o broju zaposlenih koji se jednako primjenjuje na svim fakultetima bez obzira na opterećenost nastavnog kadra. Na Arhitektonsko-građevinskom fakultetu se podrazumijeva da asistent sa studentima radi jedan na jedan, što je sasvim logično, dok na Pravnom fakultetu ili Ekonomskom fakultetu to nije slučaj. Usljed toga apsolutno je nemoguće očekivati od asistenta na Arhitektonsko-građevinskom fakultetu da posveti isti nivo pažnje svim studentima s obzirom da u prosjeku na jednog asistenta ide četrdeset studenata. To bi onda značilo da u toku četiri sata, koliko vježbe obično traju, asistent može posvetiti maksimalno šest minuta svakom studentu što je nedovoljno. Time vježbe gube ne samo na smislu nego i na kvalitetu tokom čega samo studenti bivaju oštećeni. Rješenje je jednostavno – povećati broj asistenata ili smanjiti broj studenata.
O privatizovanju fakulteta ne vrijedi ni pričati.
Koliko se u našem društvu cijeni znanje?
S obzirom na sve što sam ti do sada rekla, uopšte se ne cijeni. Jedan od ilustrativnih primjera su pravilnici za stipendiranje studenata doktorskih studija što je poražavajuće. Vrlo često dolazi do situacija u kojima student, koji su se ozbiljno prihvatili istraživačkog posla i akademskog rada, i koji su ostvarili značajne rezultate u polju svog djelovanja bivaju diskvalifikovani na osnovu diskutabilnih formulacija uslova kvalifikacije za stipendiju. Time birokratija koja nije u skladu sa aktuelnim svjetskim standardima proizvodi pometnju u rangiranju kandidata. Na taj način dolazi i do apsurda u poređenju radova kandidata gdje se veća važnost pridaje lokalnim nego međunarodnim uspjesima.
Koji su, po Vašem mišljenu, problemi kad govorimo o pravilnicima za stipendiranje studenata doktorskih studija?
Zastarjeli sistemi rangiranja studenata. Kod nas je još uvijek bitno da li je student obnovio godinu i kojom prosječnom ocjenom je završio osnovne studije. Ni prva ni druga stavka nisu mjerilo znanja danas. Recimo prije deset godina, student generacije na Arhitektonsko-građevinskom fakultetu je imao prosjek 8.83. To se danas smatra izuzetno niskim prosjekom. Danas, svaki treći ili peti student koji studira na nekom od univerziteta u Republici Srpskoj ima prosjek veći od 9.00. Kako da posmatramo ovaj fenomen? Kao grešku u sistemu ili kao "činjenicu" da su se devedesetih rađali sve sami genijalci? Ne tako davno kod nas su studeni trebali dobro da zasuču rukave i to ne za ocjenu deset nego osam, međutim danas, sa prelaskom na novi sistem, došlo je do apsolutnog degradiranja školstva. To znači da svi oni student koji su mukotrpno završili fakultete po starom programu nemaju gotovo nikakvu šansu. Kada malo bolje razmisliš shvatiš da ništa nema smisla jer se značaj pridaje obnovi godine ali ne i trajanju studijskog programa. Ne gleda se ni nastavni plan i program, ni broj ispita, struktura polaganja tih ispita, diplomski rad i da li on uopšte postoji. A doskora se nije gledalo ni gdje je student završio fakultet. Sada to radi samo fond "Milan Jelić" i niko više i to, čini mi se, od ove školske godine kada su promijenili pravilnik. Dakle, isto je da li ste završili fakultet u Istočnom Sarajevu, Brčkom, Banja Luci, Beogradu, Amsterdamu, Beču, Moskvi ili na Hardvardu. Isto je da li ste završili Akademiju umjetnosti ili Filozofski fakultet u Banjoj Luci, Evropski univerzitet u Brčkom ili Fakultet humanističkih nauka u Amsterdamu. Ne pravi se apsolutno nikakva razlika.
Evo radi poređenja, na svjetskim rang listama Univerzitet u Banjoj Luci je na 4919. mjestu, Univerzitet u Istočnom Sarajevu je na 9981. mjestu, dok je Nezavisni Univerzitet Banja Luka na 16 485 mjestu. Univerzitet u Beogradu je daleko bolje rangiran i on je na 501. mjestu što takođe nije dobar plasman ako se uporedi sa recimo Univerzitetom u Moskvi koji je na 196. mjestu, Univerzitetom u Beču koji je na 182. mjestu, Univerzitetom u Amsterdamu koji je na 77. mjestu, i Harvard univerzitetom koji je na 1. mjestu. Fakultet humanističkih nauka Univerziteta u Amsterdamu (UvA) koji sam ja završila je na 45. (Tompson), odnosno, 39. (Šangaj) mjestu svjetskih rang lista. Na predominantno američkoj listi fakulteta, UvA, kao jedan od rijetkih evropskih univerziteta koji su ušli u Top 50, se našao rame uz rame sa univerzitetima Velike Britanije među kojima su Oksford, Kembridž, Vorik, Kraljevski koledž, UCL, Sv. Andrej…te univerzitetima iz Njemačke kao što su Hajdelberg i Slobodni univerzitet Berlin. Akademija umjetnosti i Filozofski fakultet Univerziteta u Banjoj Luci su na 17 204., odnosno na 20 504. mjestu. Čini mi se da je razlika od 17 000 – 20 000 mijesta izuzetno važna stavka. A možda ipak i nije.
Fond "Milan Jelić" za rangiranje na Tompson ili Šangaj listi dodjeljuje maksimalno deset dodatnih poena (za plasman u top 50) dok ostali fondovi ni nemaju tu stavku što znači da ne prave razliku. Mada, ni ova nagrada od deset poena ne igra bitnu ulogu kada prosjek zapravo igra najveću ulogu jer većina studenata koji se prijavljuju imaju prosjek 10.00 sa univerziteta u Republici Srpskoj i to po novom programu. Nemoj me pogrešno shvatiti, ja uopšte ne krivim studente, nego sistem koji se obrazovanjem bavi apsolutno paušalno. Dalje, pored prosjeka boduje se i objavljena knjiga, objavljen rad na SCI listama, objavljen rad u domaćim časopisima I, II, i III kategorije a interesantno je da se uopšte ne boduju objavljeni radovi u međunarodnim časopisima koji nisu na SCI listama tako da se umjetnicima koji su svoje radove objavili u časopisu ONCURATING, Necsus, Frakcija itd., koji nisu na SCI (A&HCI) listi, ali su od izuzetno međunarodnog značaja za savremenu umjetnost, to uopšte to ne boduje?! S druge strane, boduje se učešće na konferencijama sa objavljenim radom s tim da se pravi razlika između domaće naučne konferencije i međunarodne naučne konferencije koja je, prema našim fondovima, obavezno i inostrana (vjerovatno riječ međunarodna dovodi do pometnje) što možete vidjeti u njihovim raspisima konkursa.
Govorili ste i o problemima bodovanja studenata umjetničkih doktorskih studija?
Da. To je veliki problem. Naime umjetnicima se, pored gore navedenih stavki, boduju samo učešća takmičarskog karaktera i to isključivo festivali i izložbe a sa osvojenom nagradom. Ništa drugo. Samim tim moj zaključak je da autor(i) ovih raspisa uopšte ne poznaje način funkcionisanja doktorskih umjetničkih studija niti poznaje trenutno stanje i način djelovanja u umjetnosti danas. Ukoliko je umjetnik koji se kandidovao imao niz izložbi (samostalnih ili kolektivnih) u visoko kotiranim muzejima ili galerijama svijeta kao što je recimo MoMa (Njujork), Gagosian (London) ili Institut za savremenu umjetnost u Bostonu, ili ako je učestvovao na Venecijanskom bijenalu ili Praškom kvadrijenalu i tako predstavljao državu na međunarodnom nivou to mu ne igra nikakvu ulogu jer nije osvojio nagradu. Mislim da je to apsurdno i nelogično jer je sama mogućnost izlaganja u ovim institucijama jedna vrsta nagrade. Pored toga imamo i situaciju gdje je vaš umjetnički rad predmet naučnog teksta objavljenog na SCI, odnosno, u ovom slučaju, A&HCI listi ili u vodećim domaćim i međunarodnim časopisima. Dakle, u pitanju je citatnost, koja se takođe uopšte ne uzima u obzir jer vi niste autor teksta. Po meni je to neprihvatljivo. Kako je moguće da se citatnost ne uzima u obzir?! Kao što vidiš, moguće je jer ta stavka ne postoji niti u jednom raspisu.
Kada sve sumiramo, prateći ovu "logiku", postaje jasno – državni organi odgovorni za visoko obrazovanje na nivou Republike Srpske svojim studentima savjetuju da je značajnije osvojiti nagradu na nekom marginalnom takmičenju koje se može recimo održati u Domu omladine u Stanarima ili Janjarima (s obzirom da se kao i u slučaju sa univerzitetima ni ovdje ne pravi razlika gdje je i u kom kontekstu nagrada osvojena) nego predstavljati državu na međunarodno priznatom skupu vrhunskog kvaliteta; kao što je važnije objaviti rad u domaćem časopisu III kategorije (jer domaći časopisi za kulturu i umjetnost mahom pripadaju ovoj kategoriji) nego da se tekst o vašem autorskom radu, pa samim tim i vaš citat, objavi u međunarodnom časopisu I kategorije ili u časopisu sa A&HCI liste. Cilj svakog umjetnika je ostaviti trag na međunarodnoj umjetničkoj sceni i cilj svakog umjetnika je da vodeći teoretičar / kritičar iz oblasti napiše stručni tekst o njegovom ili njenom radu. To kod nas nije praksa. Mi nemamo ni kritičara umjetnosti čiji bi zadatak bilo filtriranje i postavljanje normi kvaliteta (zato kod nas sve i prolazi i svi redom imaju mišljenje bez obzira što ne samo da nemaju adekvatno zvanje i diplomu nego ni elementarno znanje iz oblasti), a kamoli svijest o tome kako ova oblast zapravo funkcioniše. A možda i imamo ali ti ljudi nisu u stanju da se probiju na scenu jer nemaju nikakvu zaleđinu. Ne znam.
Na koji način bi se ti probemi trebali riješiti?
Uvođenjem novih pravilnika na osnovu kojih će se bodovati sve ono što je zaista važno. Prije svega treba napraviti razliku između završenih fakulteta. Ministarstvo nauke i tehnologije RS i Ministarstvo prosvjete i kulture RS prave određenu razliku s obzirom da oni grupišu fakultete po srodnosti tako da imamo: Prirodne nauke, Humanističke nauke, Društvene nauke, Inženjerstvo i tehnologiju, Poljoprivredne nauke itd. Ali to naravno nije dovoljno jer treba napraviti razliku i u odnosu na to: gdje je fakultet završen, koje mjesto na svjetskoj rang listi ima, koliko traje.. U obzir treba uzeti i nastavni plan i program fakulteta, broj ispita, te obim završnog rada ukoliko završni rad uopšte postoji. Sve ovo treba da bude odlučujući faktor i prilikom postavljanja gornje granice godina starosti kandidata jer se kandidati koji su završili po starom programu ne mogu tretirati isto kao kandidati koji su završili po novom programu iz prostog razloga što su nekad I i II ciklus trajali minimalno od 6 do 8 godina a danas traju maksimalno 5 pa tako imamo slučajeve da doktorske studije upisuju studenti rođeni 1991. koji imaju 23 godine. Kako je to moguće? Moguće je. Moguće je jer su završili program 3+1 i tako stekli titulu mastera koja se sada izjednačava sa titulom magistra nauka.
Takođe, mislim da bi bilo poželjno, pa čak i najbezbolnije, kada bi državni organi Republike Srpske angažovali stručnjake iz oblasti za koje se dodjeljuju stipendije ili samo jednog stručnjaka koji bi imao jasan i precizan zadatak – pružanje adekvatne pomoći prilikom kreiranja sistema bodovanja na osnovu kojih bi se vršila selekcija i rangiranje kandidata u skladu sa oblastima kojima se bave kako ne bi dolazilo do propusta kao što je, na primjer, izostavljanje citatnosti iz bodovanja.
Pored toga, uslov za II ciklus bi trebao biti prosjek sa I ciklusa dok se kao uslov za doktorske studije I ciklus uopšte ne bi trebao uzimati u obzir jer to nema smisla. Kao nekadašnji dobitnik stipendije Evropske agencije za obrazovanje, audio-vizuelnu i kulturnu razmjenu (EACA) koja mi je omogućila da završim postdiplomske studije u inostranstvu mogu da posvjedočim da su jedini uslovi za ozbiljnu stipendiju bili bogat portfolio, primjer pisanog teksta, prosjek veći od 8.00 i položen test engleskog jezika (TOEFL). Niko me nije pitao da li sam obnovila godinu i koliko godina imam. Na programu koji sam završila bila sam prvi i jedini student iz Bosne i Hercegovine i jedini arhitekta. Da su se gledale banalne stvari kao što je obnova godine i godine starosti, stvari koje suštinski nisu mjerilo znanja ili kvaliteta studenta, ja nikad ne bih dobila šansu. To je problem našeg sistema - banalizovanje i formalizovanje obrazovanja. Potpuno sam zbunjena i nije mi jasno zašto sada, kada smo već prihvatili situacija kopiranja Zapada i preuzimanja njihovih sistema, konkretno u školstvu o kojem razgovaramo, ne preuzmemo sve, uključujući i sisteme koji provjereno rade posao?
Da li ste planirali da upišeš doktorske studije ovdje ili u inostranstvu i da li Vam je stipendija iz nekog razloga odbijena? Zašto?
Da. Upisala sam doktorske studije iz Scenskog dizajna na Fakultetu tehničkih nauka u Novom Sadu. U pitanju su jedine interdisciplinarne studije ove vrste na Balkanu, a ako se ne varam i u svijetu. S obzirom da sam isključivo željela da studiram scenski dizajn – što je zapravo jedna nova disciplina koja na jedinstven način dovodi u vezu arhitekturu, scenografiju, dramske i audio-vizeulne umjetnosti - čekala sam nekoliko godina da se organizuju predavanja. Uslov za upis su, kao i na prethodnim studijama bili dobar portfolio, biografija, bibliografija, te prosjek veći od 8.00. U drugom krugu studenti su imali organizovan prijemni ispit koji se sastojao od intervjua sa komisijom i prezentovanjem dosadašnjeg teorijskog i praktičnog rada. Primljena sam na budžet i jedini sam student iz Republike Srpske.
Tehnički, ove studije bi se mogle svrstati pod domaće međutim, s obzirom na karakter i način izvođenja nastave te profil predavača, koji su mahom vodeći domaći i međunarodni umjetnici i teoretičari, u pitanju je jedinstven međunarodni program, jedno ostrvo oko kojeg se okupljaju profesionalci koji se bave ovom relativno novom disciplinom.
S obzirom da sam već šestu godinu na birou i da živim u Banjaluci pa samim tim moram putovati svaki ili svaki drugi vikend za Novi Sad, aplicirala sam za stipendiju i odbijena sam dva puta. Prvu odbijenicu sam dobila iz Ministarstva prosvjete i kulture Republike Srpske. Razlog je bila obnovljena godina na osnovnim studijama (I ciklus) bez obzira što sam poslije toga završila postidplomske studije (II ciklus) u roku na fakultetima sa Tompson liste prosjekom 9.5. Takođe, nije se gledalo ni to što sam dobila još dvije diplome u međuvremenu jer je odlučujući faktor zapravo bila činjenica da sam prije deset godina obnovila jednu godinu na osnovnim studijama iz oblasti iz koje uopšte ne radim doktorski. Drugu odbijenicu, odnosno savjet da ne konkurišem, sam dobila iz fonda "Milan Jelić" jer sam na dan objave konkursa imala 32 godine, 4 mjeseca i 9 dana. Da pojasnim, jedan od uslova za kvalifikaciju je da student nema više od navršene 32 godine na dan objavljivanja konkursa što znači da se kvalifikacija ne posmatra generacijski i u odnosu na školsku godinu nego prema datumu rođenja tako da je generacija '82 presječena ne na pola nego na one rođene prije 27. novembra (koji ne kvalifikuju) i one rođene poslije 27. novembra (koji kvalifikuju). Kako komentarisati ovo bizarno pravilo? Iskreno, ne znam, ali znam da se osjećam izuzetno srećnom što nisam rođena 26. 11. 1982.
Kao što vjerovatno znaš fond "Milan Jelić" objavljuje konkurs dva puta godišnje. Na prethodni konkurs, objavljen ove godine, nisam mogla aplicirati jer se upis u školsku godinu na mom programu (kao i većini) vršio u septembru a konkurs je izašao u maju tako da tada još uvijek nisam zvanično bila student. I u tom slučaju, svi oni koji su rođeni prije maja 1982. nisu kvalifikovali. Ovim postupkom je generacija '82 koja u 2014. puni 32 godine života i koja je 1989. upisala prvi razred osnovne škole bez pravljenja razlike u datumu rođenja, znatno oštećena.
Sada mi jedino ostaje da apliciram za stipendiju Ministarstva nauke i tehnologije Republike Srpske i da se nadam da se neće pojaviti neki novi uslov koji će me diskvalifikovati u startu jer koliko znam ovdje se ne gleda obnovljena godina sa I ciklusa a granica je postavljena na 34 godine što je za svaku pohvalu. Međutim, oni takođe ne boduju određene stavke o kojima sam već pričala tako da ne znam šta će se desiti. Recimo, ono što mogu da uradim je da odustanem od učešća na Praškom kvadrijenalu 2015 sa autorskim radom, jer mi to ne donosi nikakve bodove, i da se fokusiram na osvajanje neke nagrade na nivou RS i objavljivanje što više tekstova u narednih par mjeseci u domaćim časopisima III kategorije jer će mi to donijeti više bodova od izlaganja i predstavljanja države u Pragu. Nažalost. A možda sam upravo ovim intervjuom već diskvalifikovala samu sebe. Vidjećemo.
A village in the woods on a hill in the city at the crossroads of the world, Pitsburg, Sjedinjene Američke Države (instalacija i predstava)
Završili ste fakultet, imate tri master diplome, trenutno ste na doktorskim studijama, ali i pored svog obrazovanja ne možete da nađete posao. Kako komentarišete to? Uopšte stanje u društvu u kojem mladi koji su obrazovani nezaposleni i teško dolaze do zaposlenja?
Iskreno, ne znam ima li smisla to komentarisati. S ove tačke gledišta mislim da nikada neću naći posao i ne bi me uopšte iznenadilo da sa 65 godina, kada dođe vrijeme za penziju, nemam nijedan dan radnog staža. Razmišljala sam o status slobodnog umjetnika, ali ni to nije moguće jer taj status na nivou Republike Srpske ne postoji. Nakon šest godina konstantnog odbijanja i niza prilika, koje su se iz "nepoznatih" razloga izjalovile, pomirila sam se sa činjeničnim stanjem. Za vrijeme osnovnih studija bila sam demonstrator, pun optimizma. Po završetku fakulteta, a na poziv profesora, priključila sam se nastavi Arhitektonsko-građevinskog fakulteta. Nakon više od dvije godine volontiranja, dvije godine punog radnog vremena, saradnje sa sjajnim timom, apsolutnog predanja što fakultetu, što studentima, nakon što sam izvela dvije odlične generacije studenata sa ekstremnim entuzijazmom i bez ikakve novčane nadoknade, ništa se nije desilo osim što je zaposlen neko drugi. I ta praksa se ponavlja, i ponavlja. Po završetku postdiplomskih studija iz teorije dramskih i audio-vizuelnih umjetnosti prestala sam slati papire isključivo arhitektonskim biroima te sam se preusmjerila na institucije kulture, državne organe Republike Srpske odgovorne za visoko obrazovanje i kulturu, fakultete itd. Ništa se nije desilo iz prostog razloga što je uvijek nečije drugo dijete preče, važnije. Ponekad pomislim "pa i ja sam nečije dijete". Ali to izgleda nije ni važno jer od mene poslodavci i ljudi koji vode institucije kulture nemaju nikakve koristi osim znanja, iskustva i obrazovanja a to danas nije na cijeni jer ionako već imamo velike brojeve mahom polupismenih stručnjaka. Kažem polupismenih jer je to problem osnovnih i srednjih škola, te same države i ponovo nestručnog kadra koje nije u stanju da svoje đake nauči da se negacija uz glagol piše odvojeno a kamoli šta drugo. Naravno ovo ti govorim iz sopstvenog iskustva u radu sa studentima. Mada to sada prevazilazi sve granice s obzirom da na zvaničnim dokumentima, pošti koju dobijaš iz zvaničnih institucija, reklamama, spomen pločama, zahvalnicama itd. vidiš da nepismenost vlada i da nikakve kontrole kvaliteta nema. Ova država gubi, i gubi mnogo a da toga možda uopšte nije ni svjesna. Ne zato što gubi mene, jer ja tu i nisam toliko bitna kao pojedinac, nego zato što je izgubila mnoge mlade, talentovane i visoko kvalifikovane ljude koji zbog sveopšteg nepotizma ne mogu ništa osim da se spakuju i odu. S druge strane, očekuje se porast nataliteta. Kako? Kako da ja sa navršene 32 godine, 6 mjeseci i 3 dana osnujem porodicu kada nemam nikakve uslove za to? Uostalom, kako da bilo ko to uradi?
Koji su Vam planovi za budući rad i usavršavanje?
Nedavno sam imala radionicu sa Oliverom Frljićem u Novom Sadu koja me uvela u treći krug takmičarskog procesa za učešće na Praškom kvadrijenalu koje se održava u junu ove godine. Koncept za autorskih rad sa kojim bih učestvovala sam predala 15. januara a konačna selekcija će se znati 1. februara. S obzirom da RS, BiH ponovo nema uslove za organizovanje nacionalnog paviljona ovaj put sam odlučila da sebi olakšam proces pa sam se priključila nacionalnom timu Srbije. Kažem da olakšam jer je učešće na prethodnom izdanju Praškog kvadrijenala 2011 bio dug i mukotrpan posao. Pored toga što sam bila dio Otvorene laboratorije za istraživanje prostora predstavljala sam državu kroz izlaganje rada u Medijskom tornju Arhitektonske sekcije rame uz rame sa Zahom Hadid, Filipom Starkom, Kengom Kumom, Hotel ProFormom, Žanom Nuvelom i ostalim velikanima arhitekture i umjetnosti. Veliki trud sa minimalnim budžetom te sam uspjeh da izlažemo među pažljivo izabranih dvadeset radova je kod nas prošao nezapaženo. Pored Praškog kvadrijenala i već pomenute promocije moje prve knjige, pripremam i monografiju "Tijelo Nikad Ne Laže" koja će zbog nedostatka sredstava izaći samo u elektronskoj verziji. Što se praktičnog dijela tiče trenutno radim na nekoliko projekata od kojih su najznačaniji: serija video radova i performativnih instalacija koje se bave tranzicionim društvom bivše SFRJ sa akcentom na Bosnu i Hercegovinu; saradnja sa nezavisnim pozorištem Porte Bleue iz Montreala te razvijanja dramskog teksta o kojem ne bih sada. I naravno, tu su doktorske studije i teza koja će se sastojati iz teorijskog i praktičnog dijela na temu uloge scenskog dizajna u izlaganju savremene umjetnosti, sa akcentom na video. U međuvremenu ću nastaviti sa onim što mladi ovdje najbolje rade – sa skupljanjem pečata u radnoj knjižici.
Razgovarala Maja Isović
