Politika u postdejtonskoj Bosni i Hercegovini bila je a i danas jeste najunosniji biznis. Politička participacija, u smislu učešća i članstva u političkoj partiji je najveća na evropskom podneblju.
Politička partija upravlja javnim resursima, zapošljava više nego Zavod za zapošljavanje, postavlja medijski dnevni red bolje nego i jedna novinska agencija, upravlja procesima, kako političkim tako i ekonomskim, dijeli društvo i javno mijenje po šavovima kojima želi. Takav sistem funkcionisanja u Bosni i Hercegovini, što je najtragičnije, prihvatila je i Evropska unija i ostali međunarodni zvaničnici. Proces reformi i novih politika koje su preduslov za napredak Bosne i Hercegovine ka Evropskoj uniji, međunarodna zajednica ne provodi u institucijama sistema; u parlamentima, vladama, agencijama... već jedino i isključivo dogovara vaninstitucionalno, sa liderima političkih partija. U prošlom mandatu, za briselskim pregovaračnim stolom nisu se mogli vidjeti predsjednici parlamenata i vlada, ministar inostranih poslova, članovi Predsjedništva već jedino i isključivo lideri političkih partija. Pristajanjem na ovakav vaninstitucionalan pristup političkom pregovaranju, predstavnici međunarodne zajednice dali su politički „amin“ sistemu i procesu hijesnko-partijske podjele plijena, u kome su institucije pogažene, procedure zaobiđene, narod prevaren ali političke partije zadovoljene. I tako, svi siti a ovce na broju.
Drugi a možda i značajniji aspekt je onaj finansijski. Novac koji cirkuliše političkim partijama u toku jedne godine je toliko obiman da mu zavide mnogi uspješni privredni subjekti u Bosni i Hercegovini. Paušaljenje, prežderavanje bijelim hljebom, sredstva za prevoz i naftu kao da smo u najmanju ruku arapski šeici, životna odvojenost, iznajmljivanje prostor za život i rad političkih predstavnika postali su legalni ali i legitimni i društveno opravdani načini putem kojim političke partije i njhovi predstvnici izvlače javni novac poreznih obveznika i uspostavljaju jedan novi proces dosad stran evropskoj političkoj praksi zvani partizacija javnih resursa. Ono što najviše deprimira je čvrsta zakonska regulativa koja političkim partijama dozvoljava da regularno vrše pomenuti društveni proces iz godine u godinu. Jedini način da se odstupi od ove uvriježene prakse bio bi da sami predstavnici političkih partija u parlamentima izglasaju promjenu ovih regulativa što je naravno gotovo pa nemoguće jer je lični interes gotovo uvijek ispred javnog a pritisak javnosti preslab da bi nešto promijenio. Pored pomenutih načina na koji pojedinci, članovi političkih partija prisvajaju ogroman javni novac, zakonska regulativa dozvoljava političkim partijama da same, kao pravna lica, imaju sredstva finansiranja o čemu ću reći nešto više u narednim redovima.
Zakon o finansiranju političkih partija Bosne i Hercegovine, političke partije definiše kao „organizacije u koje se građani slobodno i dobrovoljno organizuju radi učešća na izborima, te se u skladu sa zakonom registruju kod nadelžnog suda u bilo kom entitetu, u svrhu realizovanja političkih aktivnosti i ostvarivanja političkih ciljeva“. Ono što iz analize definicije upada u oči jeste izuzeće riječi „neprofitna“. Većina modernih evropskih propisa koji reguliše ovu oblast ističu upravo ovu odrednicu kao ključnu „unprofit“. Partija ima svoja sredstva koja joj služe za normalno funkcionisanje ali ona ne smije biti predmet samoj sebi. Ishod funkcionisanja političke partije trebaju biti politički učinci, politike, nove regule i procedure kojima će politička partija ostariti svoj program za koji je dobila podršku birača. Profit ne smije biti predmet političko-partijskog organizovanja. Pomenuti zakon definiše i izvore iz kojih političke partije mogu da ostvaruju sredstva a to su članarina, prilozi fizičkih i pravnih lica, prilozi od imovine u vlasništvu partije, dobit od pravnih lica u vlasništvu partije, pokloni, prihodi iz budžeta, prihodi od stranačkih manifestacija i kreditna zaduženja. Prilično širok dijapazon finansijskih izvora ponudio je zakon. Partija po zakonu ima pravo da posjeduje imovinu kojom može da slobodno upravlja, da iznajmljuje ili prodaje i na taj način ostvaruje profit.
Prema izvještaju Centralne izborne komisije o finansijskom poslovanju za 2013.godinu kroz političke partije u Bosni i Hercegovini je prošlo preko 22 miliona KM. Velika većina tog novca ima javno porijeklo, tj.dolazi iz državnih, entitetskih, kantonalnih i gradskih/opštinskih budžeta. U tabeli ispod nalazi se prikaz budžetskog prihoda za 9 političkih subjekata u Bosni i Hercegovini:
Najveći prihod ostvarila je Socijal-demokratska partija Bosne i Hercegovine koja je u 2013.godine raspolagala sa sredstvima u iznosu od 3 998 791 KM. Velika većina tih sredstava ima javni karakter, preko 70%. Zanimljivo je da SDP posjeduje značajne prihode na račun imovine koja se nalazi u vlasništvu partije a taj iznos je 646 822 KM, ubjedljivo najviše u odnosi na ostale političke subjekte koji su bili predmet analize. Objašenjenje ove pojave se nalazi u činjenici da je SDP kao pravni nasljednik Saveza komunista nasljedila i imovinu Saveza komusnista koja je bila ne tako mala. SDP ima i prilično visoko kreditno zaduženje u odnosu na ostale partije koje iznosi 45 718 KM. SDP takođe ima i najlojalnije članstvo, bar u smislu redovnog plaćanja stranačke članarine. Na konto ove stavke u 2013-oj SDP je inkasirao 417 927 KM. Stranka demokratske akcije u 2013.godine raspolagala je sa 3 717 905 KM. Samo je SDP raspolagao sa više novca. Stranka sa sjedištem u Republici Srpskoj koja je prema izvještaju Centralne izborne komisije za 2013. raspolagala sa najviše novca jeste Savez nezavisnih social-demokrata. Ova partija je u 2013.godini imala prihode u iznosu od 2 002 340 KM. Kao što je praksa i za ostale partije i SNSD je najviše nova prikupio iz budžeta, nešto preko 78%. Hrvatska demokratska zajednica je četvrta partija po količini sredstva sa kojima je raspolagala u 2013.godini. Prijavljeni priliv HDZ-a Centralnoj izbornoj komisiji je iznosio 1 624 027 KM. Od tog iznosa više od 86% predstavljaju javna sredstva, novac poreskih obveznika. Ostale stavke su prilično zanemarive. Srpska demokratska stranaka je prema izvještaju CIK-a o finansijskom poslovanju političkih partija za 2013.godinu ostvarila prihod od 1 392 42 KM, poslije SNSD-a najviše od političkih subjekata registrovanih na teritoriji Republike Srpske. Velika većina tih sredstava dolazi iz budžeta institucija u kojima SDS participira, gotovo 67%. SDS nema nikakva kreditna zaduženja za 2013.godinu. Značajno je spomenuti i Stranku za bolju budućnost Bosne i Hercegovine koja je apsolutni procentualni rekorder po količini javnih sredstava na svojoj prihodovnoj strani. SBB je u 2013.godini raspolagao sa 1 374 970 KM, dok je od institucija u kojima participira u vlasti dobio 1 348 498 KM ili nevjerovatnih 98%.
Iz analize je jasno da je većina sredstava kojima političke partije raspolažu javnog porijekla, to je budžetski novac koji se legalnim putem iz džepova poreskih obveznika prelijeva na račune političkih subjekata. Političke partije u prosjeku primaju oko 75% novca iz budžeta od ukupnog iznosa kojim raspolažu tokom godine., što nije zanemarljiv procenat. Dakle, sama država i sistem putem procedura podržava i podstiče sistem partijskog organizovanja. Biti parlamentarna stranaka na bilo kojoj razini vlasti vrijedno je zlata. Dakle, personalno izvlačenje novca iz budžeta putem bijelog hljeba, paušala i troškova za odvojen život nije jedini način kojim političke partije ostvaruju ogromne prihode. Ovaj način izvlačenja novca je čak sekundarni. Politička partije kao pravno lice je taj subjekat koji vrši prisvajanje javnog novca za vršenje političke funkcije. I tu je osnovni problem. A on nije personalan da se može riještiti pojedinačnim odricanjem od bijelog hljeba ili nekim sistemom redistribucije kakav je nedavno ustanovljen sistem stipendiranja studenata teškog materijalnog stanja od strane Unije studenata RS (inače veoma pohvalan mehanizam). On nije ni unopartijski, što je često uvriježeno mišljenje da jedino partije koje su u vlasti upravljaju svim raspoloživim javnim sredstvima (što je tačno ali ne i apsolutno tačno).
Problem je, naime, sistemski; problem iz koga profitiraju svi politički subjekti sa parlamentarnim kapacitetom, bili oni u vlasti ili u opoziciji. Jedino rješenje i izlazak iz ovog začaranog,partokratijskog kruga bio bi promjena regulative kojom bi se smanjila sredstva iz budžeta za funkcionisanje parlamentarnih subjekata. Ovo pitanje je stvar opšteg konsenzusa svih stranaka i u tom smislu samo tako može i biti riješeno. To je pitanje od javnog značaja, koje se tiče svih i na koje se mora adekvatno odgovoriti.
Načina za promjenu pomenutih regulative ima, ono što je upitno je pitanje političke volje za uštedom. Jer kako je poznato, tokom novca doćiće se do izvora moći. Derogirajući sopstveni sistem finasiranja, politička partija pada u iskušenje derogiranja sistema moći kojI posjeduje i koju želi da priširi. Smatram da i jedno i drugo derogiranje u interesu građana Bosne i Hercegovine, jer je to jedini način kojim politički sistem može nadvladati partijski sistem što je osnovni preduslov za normalno funkcionisanje jedne moderne države.
