Panel, koji su organizovali Evropski fond za Balkan, Savjetodavna grupa Balkan u Evropi (BiEPAG) i portal European Western Blakans, takođe je zaključio i da se građani umjesto na teme potencijalnog rata, odlaska mladih i sistemskih deficita moraju skoncentrisati na kvalitet demokratije, vladavine prava i građanski aktivizam.
Panelu otvorenom za javnost prethodio je okrugli sto eksperata, tokom kojeg se po “Čatam Haus” pravilima detaljno raspravljalo o ovim temama.
Profesor Univerziteta u Gracu i koordinator BiEPAG-a Florijan Biber je naveo da je 2018. godina bila godina previsokih očekivanja, izazvanih najavljivanjem 2025. godine kao mogućeg datuma za pristupanje regiona EU, a da će tek predstojeća godina ponuditi jasnu sliku malobrojnih uspjeha, poput Prespanskog sporazuma.
On je naveo i da se taj, po njemu najveći uspjeh za region, dogodio skoro bez ikakve pomoći EU, što dalje ukazuje da su mehanizmi koje Unija može da koristi za unapređenje demokratije u regionu slabi ili nedovoljni.
“Prostor za dogovor između Beograda i Prištine se sužava, a EU će imati sve sve manje moći da utiče na pregovarački proces… Sa druge strane, dogovor između Makedonije i Grčke će doći nakon plaćanja velike političke cijene na unutrašnjepolitičkom planu, gdje bi nedostatak potencijalnih nagrada Unije predstavljalo potencijalnu opasnost za pregovore”, ocijenio je Biber.
Direktorka Beogradskog centra za bezbednosnu politiku Sonja Stojanović Gajić je navela da dokle god narativ straha vlada u regionu otvoren razgovor o procesu demokratizacije i vladavine prava neće biti moguć.
Prema njenim riječima, Evropska unija je zaboravila kako stvari mogu da krenu po zlu kada su u pitanju strah i nepovjerenje građana prema vlastima, aludirajući na trenutne proteste u zapadnoj Evropi.
Ona je dodala da strah ne vlada samo u regionu, već, prema istraživanjima javnog mnjenja i u Evropi, gdje su građani zabrinuti zbog zbog terorizma, migracija i ekonomije, kao i da zastrašivanje na Zapadnom Balkanu “nije više nauka, nego umjetnost”.
“Moramo da radimo na rastrašivanju u regionu i na promeni teme sa preživljavanja na kvalitet života i demokratije… Lokalne zajednice su ključ za borbu protiv straha i na Balkanu i u EU. Prespanski sporazum je dokaz da se zarobljena država može osloboditi”, ocijenila je Stojanović Gajić.
Govoreći o trenutnoj krizi između Beograda i Prištine, Stojanović Gajić je navela da se na samo pominjanje potencijalnog nasilja zajednice zatvaraju u sebe, trenutno oblikuje sve odnose Srba i Albanaca, kao i najavljeni vanredni parlamentarni izbori, koji su takođe vezani za krizu u odnosima.
Član BiEPAG-a i viši istraživač na Austrijskom institutu za međunarodne poslove Vedran Džihić je rekao da su na okruglom stolu eksperata, koji je prethodio današnjem panelu, dominirale “mračne prognoze” za 2019. godinu u regionu i da tri osnovne vrijednosti – pridruživanje EU, demokratija i tržišna ekonomija – nisu uspjele da izliječe depresiju koja vlada u regionu.
“Načelo EU je bilo – uradite svoj domaći i primjenite tehničke i reforme uprave (i doći će do pristupanja EU). Problem je što je Unija upala u svoju zamku, zato što njome sada umnogome upravljaju sve autokratskiji režimi i strukture“, rekao je Džihić.
On je naveo i da je demokratija postala devalvirana riječ, koja je izgubila svoju izvornu vrijednost, ali i da lokalne inicijative u zajednicama regiona mogu da stvore novu energiju, ako razvijaju solidarnost, prepoznaju se kao susjedske i okupe oko zajedničkih pitanja i problema.
Fabijan Culeg iz briselskog Centra za Evropske politike je doveo u pitanje građanske inicijative, zato što one imaju ograničen potencijal za sitemske promjene, zbog čega je neophodno da se uradi nešto više od organizovanja protesta.
Prema njegovim riječima, protesti i društveni pokreti mogu da utiču na rješavanje pojedinih problema, naročito tako što će skretati pažnju evropske javnosti na njih, ali nisu zamjena za parlamentarni sistem.
“Evropa i Zapadni Balkan suočavaju sa sličnim izazovima demokratskih deficita, koje će svaka zemlja morati da se riješi sopstvenim naporima… Mislim da je važno da ne izgubimo nadu u EU. Uprkos njenim nedostacima, za nju se i dalje vrijedi boriti. Unija je ipak imala pozitivan uticaj na kontinent“, naveo je Culeg.
