„Većim delom svoga toka reka Drina protiče kroz tesne gudure između strmih planina ili kroz duboke kanjone okomito odsečenih obala. Samo na nekoliko mesta rečnog toka njene se obale proširuju u otvorene doline .. Takvo jedno proširenje nastaje i ovde kod Višegrada .. Na tom mestu gde Drina izbija celom težinom svoje vodene mase, zelene i zapenjene .. stoji veliki, skladno srezan most od kamena sa jedanaest lukova širokog raspona.“
Nešto više od sto metara nizvodno od „skladno srezanog mosta od kamena“ niče sada jedan pseudo grad, takođe od kamena. Graditelji mosta su za svoju „skupocenu građevinu jedinstvene lepote“ sedru vadili iz kamenoloma kod Višegradske banje. Graditelji pseudo grada kamen dovoze iz Popova polja, iz Dračeva, sa Petrine.
Neimari iz 16. vijeka odmjeravali su svoj materijal gledajući ga, osluškujući i dodirujući. Osjećajući pulsiranje u materiji koju će odvojiti od prirode i preoblikovati je u idejom i vještinom ovaploćenu ljepotu. Dunđeri kvazi grada za materiju kao i za oblik ni sluh ni vid nemaju.
Prema projektu, graditeljska cjelina koja se u ovom tekstu naziva pseudo gradom, a u medijima „Andrić gradom“, biće smještena nešto više od stotinu metara nizvodno od Mosta „sa jedanaest lukova“. Most je proglašen ne samo spomenikom Bosne i Hercegovine (za koju neki tvrde da je naša, a neki da nije naša) već i planete Zemlje (za koju se svi slažu da je naša). Kao i za svaki spomenik istorije i kulture i za Most su predviđene mjere zaštite, kojima se zabranjuje nova gradnja u zaštitnom pojasu. Pseudo grad lociran je izvan zaštitnog pojasa, te sa stanovišta zakonskih odredbi ne ugrožava vrijednost i integritet Mosta.
Projekat „Andrić grada“ autoru teksta je bio dostupan posredstvom maketa/3D prikaza na bilbordima i sporadičnog predstavljanja u medijima. Za upotpunjavanje predstave o mega-projektu na 17000m2 može da posluži jedan od dostupnih opisa: „Kamioni donose plemeniti kamen sa okolnih brda koji će zasijati uskoro, i neće puno vremena proći a vi ćete u Višegradu osetiti da ste u nekom drugom vremenu, u nekom renesansnom mediteranskom gradu. Trenutak kasnije i prolazeći nekoliko desetina metara dalje, sve će se promeniti i znaćete da ste na Balkanu, ili na Orijentu, da ste se možda vratili u Vizantiju …“ (www.bastabalkana.com; 17. 4. 2012) Ako je zadovoljena pretpostavka da su za realizaciju projekta pribavljene potrebne saglasnosti nadležnih službi za planiranje prostora, urbanizam i građenje komentar koji slijedi bio bi lično opažanje bazirano na određenim znanjima iz istorije arhitekture (oblasti koju je, prema vlastitom priznanju – „Smrt je neprovjerena glasina“, 2010 - tokom studija na prestižnom praškom Univerzitetu izučavao i autor projekta pseudo grada – Emir Kusturica).
Prostori koji objedinjuju vizantijski, renesansni i osmanski kulturni sloj predstavljaju izuzetnu istorijsku i umjetničku vrijednost, kao svjedočanstva sukcesije ili susreta i međusobnog oplođavanja različitih civilizacijskih dometa. Naravno, pod uslovom da su stvarni. Kao u Jajcu, na primjer, gdje se uz antički Mitrin hram našla srednjovijekovna gotička podzemna crkva, poviše njih trijumfuje tvrđava, u njenom podgrađu gordi se romanički zvonik, nekoliko stotina metara dalje Esme-sultanije džamija. I svako od tih zdanja je upravo iz vlastitog istorijskog konteksta, nastalo u određenoj etapi prošlosti kao reprezent njenog estetskog sklopa. Primjera je mnogo budući da se BiH nalazi na prostoru na kojem su se dugo i intenzivno nasleđivale i sučeljavale različite kulture (skloni smo da tu činjenicu prečesto ističemo, kao da kulturoloških pretakanja i preplitanja nije bilo i u Lombardiji ili Poljskoj, samo što ih tamo koriste u svrhu „održivog razvoja baziranog na potencijalima kulturno-istorijske baštine“, a ne kao uzorke za bezočne plagijate). Pa i tu, u Višegradu, pored remek-djela osmanske mostogradnje stoje kao nepobitna svjedočanstva bogate prošlosti lijepa pravoslavna crkva iz 1884. i skromna ali šarmantna neorenesansna zgrada Opštine. Svaka od njih izraz ambicija i dometa vlastite epohe.
Kada je, kao u slučaju pseudo grada, prostor označen kao vizantija/renesansa/orijent posljedica zloćudnog spoja oskudne mašte i površnog poznavanja prošlosti rezultat je neminovno manipulacija kulturnim vrijednostima, ili kraće – kič. Prema definiciji: niskovrijedno stvaralaštvo sa umjetničkim ambicijama, plitkoumno, izaziva sladunjave emocije. Autor teksta se užasava pomisli da na 17000m2 prelazi iz pseudorenesanse u kvazivizantiju i neoosmansku arhitekturu iz 21. vijeka. Ali to je isključivo ukus autora teksta kojem je „Andrić grad“ od početka ličio na Diznilend. Samo mu se činilo da bi, za razliku od Damba, Petra Pana, Pepeljuge i 101 dalmatinca koji bi, da se njih pita, sa radošću pristali da žive u Diznijevom gradu u Kaliforniji, na Floridi ili kod Pariza, svejedno, dok bi Alihodža, Lotika, Milan Glasinčanin i Ćorkan redom, s gnušanjem odbili da borave u Andrićevom gradu ovako površno i nakaradno zamišljenom.
Međutim, novoprojektovani vizantija/renesansa/orijent prostor može da se vrednuje i sa pozicija postmoderne estetike koja favorizuje pluralizam izvora, slobodnu kombinaciju uzora. Sa stanovišta postmoderne koja funkcionalnost, uzročnost i formu žrtvuje beskrupuloznoj raznolikosti estetika, u kojoj se stilovi sudaraju, a neoeklektički principi caruju.
Postmoderna bazirana na principu citata posvjedočena je u filmskom stvaralaštvu autora „Andrić grada“. Autor ovog teksta je poštovalac tog filmskog opusa i divi se ostvarenjima kakva su „Sjećaš li se Doli Bel“, „Otac na službenom putu“, „Crna mačka, beli mačor“, „Dom za vešanje“. Divi im se dijelom i zbog činjenice što u njima prepoznaje spretno citirane ili duhovito parafrazirane fragmente iz filmova Federika Felinija, Andreja Tarkovskog, Živojina Pavlovića, Juraja Jakubiska.
Ovdje, međutim, mora da se ukaže na bitnu principijelnu razliku između korišćenja filmskih citata i korišćenja građevnog kamena u sekundarnoj upotrebi. Korišćenje reljefa Trajanovog i Hadrijanovog doba na Konstantinovom slavoluku, ili porfirnih stubova iz Ravene u Ahenskoj kapeli, upotreba spolija, dakle, nisu nam nepoznati, ali ih datujemo u 4. odnosno 9, a ne u 21. vijek. Konstantin je duboko poštovao svoje prethodnike, imperatore slavnih stoljeća Rima, i ugradnjom reljefa njihove epohe na vlastiti slavoluk ukazao im je počast. Karlo Veliki posegnuo je za purpurnom kolonadom Justinijanovih spomenika sežući ka slavi dostojnoj romejskih careva, a ne imajući pri tom dovoljno spretne kamenoresce.
Rušeći kamene kuće i austrijske tvrđave po Istočnoj Hercegovini Emir Kusturica se možda nije ogriješio o Zakon. Formalno, ta zdanja nisu valorizovana kao kulturno-istorijsko naslijeđe i ne uživaju zvanično nikakav režim zaštite. Suštinski, velikan naše kinematografije grubo se ogriješio o mnoga estetska i etička načela. To oholo nipodaštavanje stvarne prošlosti i njenih neimara, pa makar oni i skromni i anonimni bili, konačna je potvrda ispraznosti istorijske replike zarad koje se istinsko naslijeđe razara.
Vezani tekstovi : Petrina je Petar, a Petar je kamen!
