25. marta 2017, navršiće se punih šest decenija od potpisivanja Rimskog ugovora kojim je šest zemalja formiralo Evropsku ekonomsku zajednicu, odnosno zajedničko tržište sa revolucionarnom idejom o slobodnom kretanju ljudi, kapitala, roba i usluga. Za šest decenija Evropska Unija, prošla je dug put. Ipak jedno je nesporno da je evropska ideja donijela Evropi sedamdeset zlatnih godina mira, stabilnosti, prosperiteta i razvoja. Danas se čini da je ideja ujedinjene Evrope suočena sa najvećim izazovima do sada, što unutrašnjim što spoljnim, koji mogu ostaviti dalekosežne posljedice po budućnost Evrope.
Stoga je u susret obilježavanju ove godišnjice Evropska Komisija pripremila tzv. Bijeli papir sa potencijalnim scenarijama i refleksijama o budućnosti post-Brexit EU do 2025. Papir mapira ključne globalne trendove i uticaj koji imaju na EU. Globalni megatrendovi već duže vrijeme ne rade u korist starog kontinenta. Smanjenje udjela stanovništva EU u ukupnom svjetskom stanovništu, kao i činjenica da će Evropa vrlo brzo imati najstariju populaciju od svih regija u svijetu, reflektovaće se na ekonomsku sliku i globalnu konkurentost Evrope. Udio GDP EU u globalnom GDP u konstantnom je opadanju, dok Kina i Indija uporno rastu. Terorizam i prijetnje sigurnosti u sve većoj mjeri nastaviće da oblikuju svakodnevnicu Evrope. Masovni priliv migranata i izbjeglica biće jedan od ključnih izazova koji će imati uticaj kako na unutrašnju politiku zemalja članica, tako i na ukupno funkcionisanje EU u smislu slobode protoka ljudi. Ništa manje važan nije ni izazov tzv. deficita demokratije u EU institucijama što otvara temeljna pitanja legitimiteta tih institucija u smislu osiguravanja građanima EU garantovanih sloboda i prava, stvarajući tako prostor za populitstičke i nacionalističke pokrete i lidere sa instant rješenjima. Tu ne treba izgubiti iz vida i odnose sa sve agresivnijom Rusijom i Turskom, koje mogu imati načajan uticaj na EU
Kako bi adresirala ove goruće izazove Evropska komisija u Bijelom papiru analiza pet potencijalnih scenarija za budućnost EU. Polazna osnova svakog od scenarija da EU nastavlja dalje kao zajednica 27 država. Prvi scenario po kojem EU nastavlja trenutni kurs, na bazi dokumenta Novi start za Evropu iz 2014 godine, sa fokusom na ekonomski rast i investicije, bez značajnijih iskoraka u dalje integracije. Međutim ovaj scenario otvara veliki broj pitanja vezanih za suočavanje sa izazovima migracija, terorizma i saradnje u jačanju odbrambenih i obavještajnih struktura. Sa druge strane ovaj scenario nema u vidu da kriza u EU upravo proizilazi iz sadašnjih odnosa. Drugi scenario, prema kojem je jedinstveno tržište okosnica EU, dok najvećih broj drugih politika prelazi u nacionalne okvire. To bi bez sumnje značio kraj EU i prelazak isključivo na pitanja tržišnih odnosa između država. Treći scenario, prema kojem oni koji žele više u smislu integracija i rade više, predstavlja relativno staru ideju o EU u više brzina. Ova ideja je već dobila značajnu podršku ministara spoljnih poslova Francuske i Njemačke, uz isto tako značajno protivljenje tzv. Višegradske grupe zemalja. Ovaj scenario bi svakako stvorio polarizaciju među zemljama i otvorio brojna pitanja unutrašnjih odnosa. Četvrti scenario, bazira se na ideji da se EU fokusira na manji broj oblasti uz povećanje efikasnosti. Ovom scenariju se može prigovoriti da zapravo i nije scenario, jer bi polazna osnova EU u svakom slučaju trebala biti efikasnost. Posljednji peti scenario prema kojem bi EU trebala biti dalje ojačana a zemlje članice zapravo ići u pravcu produbljivanja integracija problematičan je sa aspekta realističnosti u sadašnjem vremenu, iako bi po mnogo čemu bio najbolja garancija stabilnosti i prosperiteta starog kontinenta.
Sam Bijeli papir izazvao je dosta kritika prema Evropskoj komisiji, koje se prije svega odnose na nepostojanje vizije, i na uvlačenje Evropske komisije u pogrešnu debatu više ili manje Evrope. Umjesto toga fokus bi morao biti kako EU učiniti funkcionalnijom, organizovanijom i spremnijom na izazove pred njom.
Za ovaj region svakako je pitanje integracije u EU pitanje svih pitanja. Skorašnja balkanska turneja Visoke predstavnice Mogerini, kao i debate koje je otvorila među članicama ilustrativan je prikaz trenutnog stanja procesa integracija. Kitnjasta i optimistička proevropska retorika tokom turneje, nije mogla prikriti isuviše očigledno dramtično stanje u zemljama Balkana, bez obzira na fazu evropskih integracija u kojoj se nalaze pojedine zemlje. Međuetničke konfrontacije, autoritarne tendencije, masovna kršenja ljudskih prava, slabe ili nepostojeće institucije samo su manifestacioni oblici nepostojanja političke volje balkanskih elita da se ozbiljno posvete reformama na evropskom putu. Interes političkih elita na Balkanu je status quo, jer im samo status quo garantuje neograničen moć i pristup resursima unutar teritorija vlastih državica. Dosadašnji pristup EU očigledno ne daje željene rezultate, a svi znamo kakav ishod biva ukoliko činite iste stvari a očekujete drugačiji ishod. Proces proširenja EU u kontekstu debata o funkcionisanju i ustrojstvu same EU, daleko je od popularne teme, posebno u svjetlu izbora koji ove godine predstoje u Holandiji, Njemačkoj, Francuskoj, Češkoj i Bugarskoj. Sa druge strane, ne treba sumnjati da će vakum u procesu integracija u EU u smislu uticaja na region Zapadnog Balkana efektivno ispunjavati drugi akteri, prije svih Rusija i Turska. Takvo stanje vrlo lako može pretvoriti Balkan u prostor za potkusrivanje između velikih sila, istorija nas uči kakve posljedice to ostavlja za Balkan.
